Russisch

Russisch is een Oost-Slavische taal en de officiële taal van Rusland en diverse landen die vroeger behoorden tot de Sovjet-Unie. Het wordt geschreven met het cyrillische alfabet en het is de moedertaal van 126 miljoen mensen. 

Handel en ontdekkingsreizen

Van alle Slavische talen heeft het Russisch verreweg de meeste Nederlandse leenwoorden opgenomen. Sinds ongeveer het jaar 1000 tot heden zijn er handelscontacten tussen Nederlandse en Russische gebieden geweest, aanvankelijk via de Hanzehandel. Nederlanders en Vlamingen voeren op Russische steden als Novgorod en Archangelsk. Ze brachten er laken, kant, edelstenen, buskruit en geweren en namen bont, hennep, kaviaar en touwwerk mee terug. Vanaf ongeveer 1600 ondernamen Nederlanders ontdekkingstochten door het enorme Russische gebied en schreven ze erover. Al die contacten waren oppervlakkig.

De contacten werden pas innig dankzij tsaar Peter de Grote (1672-1725). Deze bracht in het grote Russische rijk een fors aantal maatschappelijke vernieuwingen en bemoeide zich ook met de taal: hij introduceerde het moderne Russische alfabet (dat in 1918 enigszins werd vereenvoudigd). Peter was de eerste Russische tsaar die enkele malen naar West-Europa reisde, waaronder naar Nederland. Hij had warme banden met de Amsterdamse burgemeester en politicus Nicolaas Witsen, die een paar keer Rusland bezocht en Peter de Grote in Amsterdam ontving.

Nederlandse scheepstermen

Voor de bouw van door hem gestichte stad Sint Petersburg, bedoeld als venster op het Westen, trok tsaar Peter Nederlandse handwerklieden en architecten aan. Hij wilde een grote zeemogendheid opbouwen en haalde daarvoor Nederlandse scheepsbouwers naar Rusland. Die leerden de Russen het vak én de Nederlandse woorden voor schepen en scheepsonderdelen. Als gevolg daarvan zijn honderden Nederlandse scheepstermen in het Russisch overgenomen. Veel van die woorden zijn inmiddels met de grootschalige zeilvaart verdwenen uit zowel het Nederlands als het Russisch.

Peter de Grote heeft serieus overwogen Nederlands als vreemde taal in Rusland in te voeren: ‘[Men moet] de scheepvaart met alles wat daarbij hoort leren [...] en eveneens moet men voor zover mogelijk de Nederlandse taal leren’, aldus Peter de Grote op 1 oktober 1707 in een vertrouwelijk stuk aan grootvorst A.G. Dolgorukij.

Kon’ki-klapy zijn klapschaatsen

Tussen de 450 en 500 Nederlandse leenwoorden worden nog steeds gebruikt in het Russisch, sommige zeer frequent. Denk aan woorden als abrikoos, alcohol, brandspuit, hospitaal, juwelier, kanaal, koffie. De jongste Nederlandse leenwoorden zijn sporttermen uit de twintigste eeuw: korfbal en kon’ki-klapy, ofwel klapschaatsen (kon’ki betekent schaatsen).

Het Russisch heeft veel Nederlandse leenwoorden doorgegeven aan andere talen, met name in de tijd van de Sovjet-Unie. Zowel aan verwante Slavische talen, zoals het Bulgaars, Oekraïens en Wit-Russisch, als aan niet verwante talen, zoals het Azeri.

Bron: Nederlandse woorden wereldwijd, Nicoline van der Sijs (uitgeverij SDU).