Jubileumwoorden

Omdat het woordenboek Van Dale 150 jaar bestaat, mag iedereen in Nederland en België een woord kiezen dat hét Van Dale Jubileumwoord wordt. Op de website kun je zien welke 150 woorden genomineerd zijn en wat ze betekenen. Vervolgens kun je stemmen. Maar ook als je niet wil stemmen, is de verkiezing leuk om te bekijken. Van Dale heeft de woorden gerangschikt per jaartal. De beschrijving van het woord in de taal van toen, vertelt niet alleen veel over het woord, maar ook over de tijd waarin het woord werd gebruikt.

Een paar voorbeelden:

1865

COUVEUSE, v. (-n), verwarmbaar toestel, waarin zeer zwakke of ontijdig geboren kinderen de eerste weken na hun geboorte op eene temperatuur van 30° R. gehouden worden.
Uit: Van Dale’s Groot woordenboek der Nederlandsche taal, 5e editie, 1914.

Volgens Wikipedia werd het apparaat uitgevonden in 1891. 

1876

HUMBUG, v. bluf, opsnijderij: wat een humbug; ’t is alles humbug. [Eene N.-Amerikaansche uitdrukking.]
Uit: Van Dale’s Groot woordenboek der Nederlandsche taal, 4e editie, 1898/1904.

Humbug klinkt als een modern leenwoord uit het Engels, maar werd in 1898 al voldoende gebruikt om door Van Dale opgemerkt te worden.

1961

NOZEM, m. (-s), een jong Bargoens woord waarmee zekere branie schoppende, min of meer opvallend geklede jongelui worden aangeduid, die in hun optreden ongeveer overeenkomen met wat men in Engeland teddy-boys noemt.
Uit: Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse taal, 8e editie, 1961.

Het woord nozem vertelt veel over hoe volwassenen naar jongerencultuur keken aan het begin van de jaren zestig.

2014

TWAIKU, twai·ku zelfstandig naamwoord; de (m); meervoud: twaiku#s (2010) samentrekking van Twitter + haiku (voorlopig toegevoegd in 2014). 1. via Twitter verstuurde haiku.
Uit: Dikke Van Dale Online, mei 2014.

'Voorlopig' toegevoegde woorden, zoals twaiku, blijven niet altijd overeind in het woordenboek. Pas na drie jaar intensief gebruik, hebben ze kans om definitief in het woordenboek te verschijnen. Maar zelfs dan zijn ze nog niet veilig. Woorden als hofjesjuffrouw (bewoonster van een hofje) en hemeldragonder (manwijf) zijn na jarenlange trouwe dienst, toch uit het woordenboek verdwenen. Die woorden heeft Van Dale samengebracht in het Modern verdwijnwoordenboek.

In de Taalhelden-geschiedenistijdlijn én onder het kopje naslagwerken kun je nog veel meer informatie vinden over Van Dale, andere woordenboeken en hun geschiedenis.